Ditulis oleh:

Dalam era globalisasi ini, perubahan iklim dan pemanasan global menjadi isu utama yang sering dibincangkan di pelbagai platform. Namun, ramai yang kurang menyedari bahawa perubahan iklim juga mempunyai kesan yang mendalam terhadap spesies ikan air tawar seperti kelah (Tor spp.), yang bukan sahaja berperanan penting dalam ekosistem sungai tetapi juga dalam ekonomi dan budaya masyarakat setempat. Kelah, yang sering digelar “Raja Sungai,” semakin terancam akibat perubahan iklim yang menjejaskan habitatnya secara drastik.

Penyelidikan terkini menunjukkan bahawa peningkatan suhu global memberi kesan langsung kepada kelangsungan hidup kelah. Peningkatan suhu air boleh mengurangkan kandungan oksigen terlarut dalam sungai, yang merupakan faktor kritikal bagi spesies ini. Selain itu, suhu yang lebih panas boleh mengganggu kitaran pembiakan kelah, kerana spesies ini memerlukan suhu dan aliran air tertentu untuk bertelur dengan berkesan. Perubahan dalam corak hujan juga memberi kesan besar, di mana peningkatan hujan lebat boleh menyebabkan hakisan tanah yang lebih tinggi, meningkatkan kadar kekeruhan air dan menjejaskan habitat pembiakan serta sumber makanan kelah.

Selain perubahan iklim, pembinaan empangan dan takungan air juga menyumbang kepada penurunan populasi kelah. Empangan yang menghalang laluan migrasi semula jadi ikan ini boleh menyebabkan gangguan kepada pembiakan dan mengurangkan peluang kelah untuk mencari habitat yang sesuai. Dalam beberapa kajian, didapati bahawa kelah yang terperangkap dalam kawasan takungan sering mengalami perubahan pola pemakanan dan pertumbuhan yang lebih perlahan, menjadikannya lebih terdedah kepada tekanan ekologi.

Bagaimana Perubahan Iklim Menjejaskan Kelah?

Perubahan iklim semakin memberi tekanan kepada ekosistem air tawar, termasuk populasi ikan kelah (Tor spp.). Salah satu kesan paling ketara ialah peningkatan suhu air sungai, yang secara langsung menjejaskan kadar oksigen terlarut dalam air. Apabila suhu meningkat, kandungan oksigen berkurangan, menyebabkan ikan seperti kelah menghadapi kesukaran untuk bernafas dan menjalankan fungsi fisiologi secara optimum. Keadaan ini boleh mengganggu kadar pertumbuhan, meningkatkan tekanan fisiologi, serta mengurangkan daya tahan terhadap penyakit, sekali gus menjadikan spesies ini lebih terdedah kepada risiko kepupusan.

Lebih membimbangkan, perubahan iklim turut mempercepatkan kesan pencemaran logam berat seperti merkuri dalam ekosistem sungai. Suhu yang lebih tinggi boleh meningkatkan kadar tindak balas kimia yang menukar merkuri kepada metilmerkuri, iaitu bentuk yang lebih toksik dan mudah diserap oleh ikan. Apabila kelah dan spesies ikan lain terdedah kepada metilmerkuri, bahan ini akan terkumpul dalam tisu mereka dan akhirnya memasuki rantaian makanan manusia. Kajian menunjukkan bahawa manusia yang kerap memakan ikan tercemar dengan merkuri berisiko mengalami gangguan neurologi, kelewatan perkembangan otak dalam bayi, serta peningkatan risiko penyakit kardiovaskular dalam kalangan orang dewasa.

Apa yang Boleh Kita Lakukan?

Memandangkan perubahan iklim dan pencemaran kini semakin mengancam kelah serta kesihatan manusia, langkah-langkah pemuliharaan yang lebih berkesan perlu diambil.

1. Memelihara Habitat Sungai

• Kawasan tadahan air perlu dipelihara dengan baik untuk mengelakkan pencemaran dan memastikan keseimbangan ekosistem sungai.

• Penanaman pokok di sepanjang sungai boleh membantu mengurangkan hakisan tanah dan menstabilkan suhu air.

2. Mengawal Aktiviti Pembalakan dan Pertanian Berdekatan Sungai

• Pembalakan yang tidak terkawal boleh menyebabkan hakisan dan kekeruhan air sungai, menjejaskan habitat kelah.

• Penggunaan baja dan racun perosak yang berlebihan boleh mencemarkan air sungai, menyebabkan pencemaran yang berbahaya kepada ikan dan manusia.

3. Menggalakkan Penangkapan Ikan yang Lestari

• Kaedah penangkapan ikan secara lestari perlu dipraktikkan bagi memastikan populasi kelah tidak berkurangan secara mendadak akibat eksploitasi berlebihan.

• Komuniti nelayan perlu diberikan kesedaran mengenai kepentingan menjaga ekosistem sungai bagi memastikan sumber pendapatan mereka kekal untuk jangka panjang.

4. Mengawal Pencemaran Logam Berat dan Bahan Kimia

• Pemantauan berkala terhadap kualiti air sungai dan tahap pencemaran perlu diperketatkan.

• Penggunaan teknologi yang lebih mesra alam dalam sektor industri dan perlombongan boleh membantu mengurangkan pencemaran merkuri di perairan awam.

5. Meningkatkan Kesedaran Masyarakat

• Pendidikan dan kesedaran awam sangat penting untuk memastikan lebih ramai yang memahami kepentingan menjaga kelestarian sungai dan spesies ikan yang hidup di dalamnya.

• Kempen kesedaran mengenai risiko pencemaran merkuri kepada kesihatan manusia boleh membantu orang ramai membuat pilihan makanan yang lebih selamat.

Kesimpulan

Perubahan iklim bukan sekadar satu isu alam sekitar, tetapi juga memberi kesan besar kepada ekosistem air tawar dan keselamatan makanan manusia. Kelah, sebagai salah satu spesies ikan yang semakin terancam, menjadi petunjuk penting kepada kesihatan sungai dan kestabilan ekosistem. Jika langkah-langkah pemuliharaan tidak diambil segera, kita bukan sahaja berisiko kehilangan spesies ini tetapi juga menghadapi ancaman kesihatan akibat pencemaran bahan toksik dalam makanan kita. Maka, sudah tiba masanya untuk semua pihak; termasuk kerajaan, badan penyelidikan, industri, dan masyarakat umum, bekerjasama dalam menangani isu ini dengan lebih serius. Dengan usaha yang bersepadu, kita boleh memastikan kelah terus hidup dalam persekitaran yang sihat, sekaligus menjamin sumber makanan yang selamat dan berkekalan bagi generasi akan datang. 

Sebagai langkah ke hadapan, pemeliharaan habitat sungai, pengawalan pencemaran, dan pembangunan akuakultur lestari perlu diperkukuhkan, selaras dengan Matlamat Pembangunan Mampan (SDG), khususnya SDG 6 (Air Bersih dan Sanitasi), SDG 14 (Kehidupan di Bawah Air), dan SDG 15 (Kehidupan di Darat). Selain itu, pemantauan kualiti air secara berkala serta kesedaran masyarakat mengenai pentingnya konservasi biodiversiti perlu dipertingkatkan bagi memastikan keseimbangan ekosistem terus terpelihara. Dengan pendekatan bersepadu dan kerjasama antara pihak berkepentingan, termasuk penyelidik, kerajaan, dan komuniti tempatan, kelangsungan kelah serta kesihatan manusia dapat dilindungi untuk generasi akan datang.