Ditulis oleh:

Penerbangan adalah antara aktiviti yang menghasilkan pelepasan karbon paling besar, walaupun ia hanya menyumbang ~2–3% pelepasan karbon global, namun di peringkat antarabangsa, syarikat penerbangan berhadapan dengan desakan kuat pengurangan jejak karbon seiring dengan matlamat Pertubuhan Penerbangan Awam Antarabangsa (ICAO) dan sasaran negara mencapai pelepasan sifar bersih pada tahun 2050 (Net Zero 2025). Malaysia, sebuah negara membangun dengan kekuatan dalam bioekonomi, melalui Pelan Hala Tuju Penyahkarbonan Sektor Penerbangan Malaysia (MADB), sedang merangka langkah strategik agar industri penerbangan dapat beralih kepada teknologi yang lebih bersih dan lestari. Salah satu langkah utamanya adalah dengan menggunakan bahan api penerbangan mampan, atau Sustainable Aviation Fuel (SAF). 

1. Sustainable Aviation Fuel (SAF): Peluang dan Potensi Malaysia

Apakah itu SAF? SAF ialah bahan api penerbangan alternatif yang dihasilkan daripada sumber boleh diperbaharui dan lebih mesra alam seperti minyak masak terpakai, sisa pertanian, serta hasil sampingan industri sawit. Ia berfungsi sama seperti bahan api penerbangan konvensional tetapi mampu mengurangkan pelepasan karbon sehingga 90% sepanjang kitaran hayatnya. Sebagai pengeluar minyak sawit kedua terbesar dunia, Malaysia berada pada kedudukan strategik untuk menjadi salah satu peneraju pengeluaran SAF global. Negara merancang untuk memulakan pengeluaran SAF pada tahun 2027. Sejajar dengan Pelan Haja Tuju Peralihan Tenaga Negara (National Energy Transition Roadmap, NETR), penggunaan SAF digalakkan dengan penetapan mandat pencampuran SAF bermula pada kadar 1%, dengan sasaran meningkat sehingga 47% menjelang tahun 2050. Hal ini bertujuan untuk mengurangkan pelepasan karbon sektor penerbangan negara dan menyokong agenda dekarbonisasi nasional. Penyelidikan berkenaan SAF telah dijalankan secara aktif di Malaysia sejak beberapa tahun kebelakangan ini. Pada masa ini, penghasilan SAF di peringkat makmal lazimnya dijalankan melalui proses terma seperti pirolisis, gasifikasi dan hidroproses (hydroprocessing). Walau bagaimanapun, usaha untuk meningkatkan skala pengeluaran ke tahap komersial sedang giat diteroka melalui kerjasama antara universiti, pusat penyelidikan, dan industri. Antara universiti terkemuka di Malaysia yang aktif dalam penyelidikan SAF ialah UKM, UTP, UPM, dan UTM. Universiti-universiti ini memberi tumpuan kepada pembangunan teknologi katalis, hidroproses, serta pemanfaatan biojisim dan minyak sisa seperti minyak masak terpakai, menjadikan Malaysia berpotensi besar sebagai pengeluar SAF serantau. 

2. Cabaran Kos dan Bahan Suapan dalam Penghasilan Bahan Api Penerbangan Mampan (SAF) di Malaysia

Bahan api penerbangan mampan (SAF) parafin sintetik kerosin (SPK) di Malaysia boleh dihasilkan dalam beberapa bentuk, terutamanya berasaskan sebatian hidrokarbon seperti Hydroprocessed Esters and Fatty Acids (HEFA) yang dihasilkan daripada bahan suapan minyak sawit dan minyak masak terpakai. SAF juga boleh dihasilkan melalui proses Fischer-Tropsch (FT) menggunakan bahan suapan daripada biomas. SAF turut juga boleh dihasilkan daripada biomas berasaskan kanji yang mempunyai kadar penghasilan alkohol yang tinggi. SAF yang terhasil dikenali sebagai HEPA-SPK, FT-SPK dan ATJ-SPK (Rajah 1). 

SAF daripada proses FT sememangnya berkualiti tinggi dan mesra enjin, namun kekurangannya ialah kos yang tinggi, penggunaan tenaga yang intensif, serta hanya sesuai untuk skala industri besar. Kini, perhatian dunia tertumpu kepada e-fuel, iaitu SAF sintetik yang dihasilkan dengan menukar karbon dioksida (CO₂) kepada bahan api menggunakan hidrogen hijau daripada tenaga boleh diperbaharui (Rajah 2). Sama seperti FT-SPK, kos pengeluarannya masih tinggi kerana teknologi elektrolisis memerlukan bekalan elektrik berterusan yang mahal, di samping keperluan infrastruktur penangkapan dan penyimpanan CO₂ yang kompleks. Walaupun e-fuel selamat digunakan kerana sifat kimianya hampir sama dengan bahan api fosil, risiko utama tetap wujud pada pengendalian hidrogen yang mudah terbakar ketika pengeluaran dan penyimpanan. Secara keseluruhan, e-fuel SAF berpotensi besar pada masa depan, namun cabaran kos dan teknologi perlu diatasi sebelum ia sesuai untuk pengeluaran berskala besar. Walaupun demikian, ia tetap menyokong aspirasi Carbon Net Zero 2050 kerana penukaran CO₂ kepada bahan api secara langsung membantu mengurangkan pelepasan karbon secara keseluruhan.

Berdasarkan perbincangan di atas, jelaslah bahawa teknologi HEFA merupakan teknologi paling matang dalam penghasilan SAF. Hal ini telah terbukti di luar negara, ia telah dikomersialkan dan berupaya mengurangkan pelepasan karbon sehingga 80%. Malaysia juga tidak terkecuali untuk muncul sebagai peneraju pengeluaran SAF di rantau Asia. Di China, usaha yang sama giat dijalankan di mana SAF bukan sahaja dikaji sebagai bahan api kapal terbang, tetapi juga sebagai bahan bakar roket (RP-1) (Rajah 3). Menariknya, penyelidik dari UKM turut berkolaborasi dengan pasukan Northwestern Polytechnical University (NPU) di China dalam kajian HEFA-SPK, sejajar dengan misi kedua-dua negara membangunkan bahan api hijau masa depan. Namun begitu, cabaran utama HEFA ialah kos pengeluaran yang tinggi kerana penggunaan hidrogen dan kekangan bahan mentah. Kajian di UKM dan UPM menunjukkan kos HEFA-SPK masih jauh lebih tinggi berbanding bahan api jet komersial. Justeru, penggunaan sumber murah dan melimpah seperti CO₂ dilihat sebagai strategi lebih mampan untuk masa depan.

Kesimpulan

Tuntasnya, SAF berpotensi besar dalam mengurangkan kebergantungan terhadap bahan api fosil yang tidak boleh diperbaharui, sekali gus memperluas kepelbagaian sumber tenaga negara. Penggunaannya dapat mengurangkan kebergantungan kepada import bahan api yang terdedah kepada turun naik harga global, seterusnya menyumbang kepada kestabilan ekonomi dan keselamatan tenaga. Dalam konteks ketidakpastian ekonomi dunia, SAF menawarkan penyelesaian strategik yang mampu membentuk masa depan tenaga yang lebih bersih, lestari dan berdaya saing.

Rujukan:

1. https://ourworldindata.org/global-aviation-emissions, diambil semula pada 17 Ogos 2025.

2. https://bernama.com/bm/news.php?id=2350229 , diambil semula pada 17 Ogos 2025.

3. Asikin-Mijan, N., AbdulKareem-Alsultan, G., Mastuli, M.S., Salmiaton, A., Azuwa Mohamed, M., Lee, H. V. & Taufiq-Yap, Y.H. 2022. Single-step catalytic deoxygenation-cracking of tung oil to bio-jet fuel over CoW/silica-alumina catalysts. Fuel 325.

4. Gyandoh, E. & Gomez, J. 2025. Techno-Economic Analysis ( TEA ) of Civilian Sustainable Aviation Fuel ( SAF ) – A systematic review of Hydrotreated Esters and Fatty Acids ( HEFA ) and Lignocellulosic Biomass Conversion ( LCBC ) Strategies. Applied Energy 399(July): 126421.